Śpiew ptaków i ptasie dźwięki

Słuchanie śpiewu ptaków to wspaniałe doświadczenie dla wszystkich pasjonatów przyrody, którzy spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu. Możemy jednakże nadać temu doświadczeniu inny wymiar, gdy potrafimy nazwać poszczególne śpiewające ptaki. To tak, jakby natura pozyskała nagle tysiąc nowych głosów. Krajobraz ożywia się, staje się bogatszy i bardziej zróżnicowany, gdy jesteśmy w stanie odróżnić ptaki jedynie w oparciu o ich głosy. Wiemy, że są one obecne, nawet jeśli ich nie widzimy, dzięki czemu nasz związek z przyrodą jest doskonalszy.

Dlaczego ptaki śpiewają?

Śpiew i inne dźwięki ptasie zawsze mają znaczenie. Ornitolodzy i naukowcy od zawsze próbowali interpretować ten delikatny muzyczny język, jednak zapewne nigdy nie zrozumiemy, co dokładnie chcą przekazać liczne gatunki ptaków za pomocą swego wszechstronnego repertuaru dźwięków. Mimo to, naukowcom udało się odkodować ogólne znaczenie ptasich rozmów podczas ich komunikacji między sobą.

Dźwięki ptasie są wyraziste i różnorodne. Do ich zadań należy:
-oznaczanie ptasiego terytorium
-wabienie i zdobywanie samic tego samego gatunku
-ostrzeganie przedstawicieli swojego gatunku i potomstwa przed zagrożeniami i niebezpieczeństwami
-utrzymywanie kontaktu ze stadem lub innymi osobnikami

Tak samo, jak zróżnicowanie naszego języka jest istotne dla naszej komunikacji, tak poszczególne gatunki ptaków wydają różne dźwięki o różnych, konkretnych znaczeniach. Dźwięki te są wielorakie. Ich skala waha się od niezwykle pięknych śpiewów do najbardziej nieprzyjemnych dźwięków, które mogą zabrzmieć jako solowy utwór lub chóralny śpiew całego stada ptaków.

Ptaki tworzą swoje pieśni na różne sposoby. Niektóre ptaki powtarzają bez końca jedną frazę, podczas gdy inne układają długie, zróżnicowane obrazy dźwiękowe. Potrzeszcz, trznadel, zięba, piecuszek i wiele innych gatunków śpiewają 2-3 sekundowe piosenki. Zazwyczaj ten sam utwór powtarza się praktycznie bez zmian. Inne gatunki, takie jak rokitniczka, trzcinniczek, skowronek, i szpak, śpiewają pieśni trwające do kilku minut, stale wprowadzając wariacje. Skąd takie różnice? Coś wskazuje na to, że długość piosenki zależy od funkcji, jaką ma spełniać. Różnice będą występowały w zależności od tego, czy celem jest obrona terytorium, czy też wabienie samicy.

Jeśli śpiewający samiec używa piosenki do obrony terytorium, ważne jest, aby przysłuchać się i określić czy w pobliżu są inne samce. Zapewne trudno jest słuchać i śpiewać jednocześnie. Dlatego samiec musi śpiewać krótkimi frazami z długimi przerwami do nasłuchiwania. Istotne jest również, aby sąsiedujące samce były w stanie rozpoznać jego śpiew i nie pomyliły go z nieznajomym, którego powinno się zaatakować. W związku z tym samiec musi śpiewać raczej proste piosenki z niewielką zmiennością aby sąsiedzi byli w stanie je zapamiętać. Jednocześnie samiec porusza się po swoim terytorium. Naukowcy odkryli, że ptaki, które śpiewają i poruszają się po terytorium starają się wywołać u konkurencyjnych samców wrażenie, że obszar ten jest już zamieszkały przez więcej niż jednego samca. Informuje to inne samce tego samego gatunku, że powinny zrezygnować z próby osiedlenia się.

Samiec ptaka zaśpiewa jednak inaczej, jeśli ma na celu zwabienie samicy. Nie jest konieczne przerywanie i nasłuchiwanie, przez co samiec jest w stanie śpiewać przez dłuższy czas. Nie jest też wtedy konieczne, aby piosenka była prosta lub łatwo rozpoznawalna. Prawdopodobnie lepiej jest wprowadzać jak najwięcej zmian do melodii, co wydaje się przyciągać samice.

Stąd też cel piosenki pomaga określić jego strukturę: do obrony terytorium nadają się krótkie i proste piosenki, natomiast wabienie samic wymaga długich i zróżnicowanych pieśni. Wiele gatunków osiągnęło w tej materii kompromis w celu zaspokojenia obydwu potrzeb w najlepszy możliwy sposób. Inne gatunki mają więcej rodzajów pieśni na różne okazje.

Jak one śpiewają?
Ptaki nie mają krtani, strun głosowych, a raczej coś na kształt balona (syrinx) w dolnej części tchawicy. Dlaczego też kogut może nadal piać mimo odciętej głowy — jego aparat wokalny jest nadal podłączony do układu oddechowego. Analiza dźwięku śpiewu ptaków często wykazuje istnienie dwóch dźwięków jednocześnie. Ptak może śpiewać w duecie z samym sobą! Dzieje się tak dlatego, że dźwięki u ptaków są wytwarzane przez dwie cienkie błony połączone z krtanią dolną. Analiza dźwięku ujawnia także, że głos ptaków jest w stanie wytworzyć imponującą ilość 110 decybeli w głośniejszych fragmentach — to tyle samo, ile dźwięk głośnego klaksonu.

Poranna kolejka do śpiewu
Śpiew rano jest najlepszy — im wcześniej, tym lepiej. Zanim ludzie wychyną z łóżek, ptaki wykazują najwyższą aktywność pod względem śpiewu. Względna wilgotność powietrza jest niska, temperatura również, a wiatr zazwyczaj słaby, co jako całość stanowi optymalne warunki do śpiewu. Kolejnym powodem śpiewania we wczesnych godzinach rannych jest chęć wykorzystania czasu przed pojawieniem się owadów, stanowiących główny składnik diety w okresie rozrodczym. Poza tym, o świcie jest jeszcze zbyt ciemno, by je łapać. Jest również istotne, aby poinformować potencjalnych rywali o świcie, że terytorium jest wciąż zajęte.

Wiosenny poranek wyłania się z gąszczu ptasich śpiewów. Wszystkie ptaki śpiewają na raz. Jak to możliwe, że poszczególne samce są słyszalne? Odpowiedź jest prosta: czekają, aż nastąpi pauza w śpiewie chóru. Samce unikają śpiewu zwłaszcza, gdy śpiewają osobniki z ich gatunku. To, co brzmi jak gąszcz ptasich głosów dla ludzkich uszu, jest w rzeczywistości orkiestrą. Spróbuj posłuchać sąsiadujących zięb, trznadli i samców cierniówek lub innych gatunków śpiewających krótkie piosenki. Rzadko można usłyszeć, jak śpiewają w tym samym momencie. Piosenki starannie wypełniają przerwy w śpiewie sąsiada. Samiec nie zacznie również śpiewać, jeśli inny gatunek rozpoczął właśnie głośną i długą pieśń. Zjawisko to jest wyraźnie widoczne, jeśli do chóru ptaków dołącza strzyżyk. Śpiew tego małego ptaka jest niezwykle głośny i długi, przez co zagłusza wszystkie inne dźwięki. Jeśli w pobliżu znajduje się zięba, zacznie ona swój śpiew natchmiast po wybrzmieniu ekspresyjnych dźwięków strzyżyka. Innymi słowy, zięba przemyca swoje frazy w przerwach w śpiewie strzyżyka i kończy zanim jego głos zabrzmi na nowo.

Głosy ptaków w lesie i w polu
Muzyka wymaga odpowiedniej akustyki. Pod względem akustycznym, siedliska ptaków można podzielić na dwie grupy: las i otwarte przestrzenie.

W lesie drzewa i liście zarówno tłumią, jak i rozprzestrzeniają dźwięk. Ponadto, w lesie często występuje zjawisko echa, co oznacza, że szybkie ciągi dźwięków zlewają się ze sobą i są niewyraźne dla odbiorcy. Z tego powodu ptaki leśne zwykle unikają śpiewania krótkich pasaży. W tropikalnych lasach deszczowych ptaki często używają długich, głębokich gwizdów. Są to dźwięki, które zazwyczaj najlepiej przenikają gęste korony drzew.

Na otwartej przestrzeni ptaki pozwalają sobie na wydobywanie krótszych dźwięków. Przy kilkakrotnym powtarzaniu poszczególnych elementów piosenki i szybkim śpiewaniu odbiorca usłyszy większość piosenki, nawet jeśli wiatr lub ruch powietrza przytłumią niektóre fragmenty.

W strukturze utworów akustyka wiele znaczy — również w obrębie konkretnego gatunku. Bogatki zwyczajne w gęstych lasach brzmią podobnie, nawet jeśli żyją tysiące kilometrów od siebie. Z drugiej strony, piosenki bogatek mogą się różnić znacznie w promieniu kilku kilometrów, co jest związane ze zmianą klimatu akustycznego z gęstych lasów na bardziej otwarty krajobraz. Ptaki dostosowują się do klimatu akustycznego, ponieważ wiadomość samców śpiewających najlepiej dostosowane pieśni dotrze najdalej, przez co mogą być najbardziej skuteczne w wabieniu samic i odstraszaniu innych osobników.

Nauka ptasiego śpiewu jest niezbędna — również dla ptaków
Ptaki nie rodzą się ze śpiewem na ustach... czy raczej w dziobach. Muszą się go nauczyć. Jeśli pisklęta są oddzielone od swoich pobratymców w młodym wieku, nie nauczą się śpiewania.

Większość gatunków jest w stanie nauczyć się śpiewać jedynie podczas krótkiego okresu życia (pierwszych trzech miesięcy do roku). Niektóre gatunki nauczą się swych piosenek w pierwsze lato i zapamiętają je na przyszły rok zanim rozpoczną ćwiczenia i ich powtarzanie.

Przypuszcza się, że młody samiec posiada wrodzony wzorzec śpiewu swojego gatunku. Wzorzec ten pomaga mu zwrócić uwagę na brzmienie śpiewu jego pobratymców oraz zaliczanie coraz to większej liczby szczegółów do swojego wzorca. W efekcie będzie wiedział jak powinien śpiewać. Ten proces ma miejsce w okresie wrażliwości, który trwa, jak wspomniano powyżej, raczej krótko i często kończy się przed rozpoczęciem fazy praktycznej.

Faza praktyczna zwykle odbywa się wiosną następnego roku. W tej fazie ptaki stale porówują swój własny śpiew słyszany w uszach do wzorca, i nie przestają ćwiczyć, dopóki śpiew nie jest do niego idealnie dopasowany.

Śpiew ptaków to doświadczenie natury
Śpiew ptaków zapowiada wiosnę i mówi nam, że lato jest coraz bliżej. Gdy słychać już pierwsze piosenki kosa, a skowronek wyśpiewuje swoje trele, jest to pewny znak, że zima już minęła. Śpiew ptaków wiosną i latem to niesamowite doświadczenie przyrody. W rzeczywistości, większość ludzi rozpoznaje tylko kilka gatunków ptaków po śpiewie. Dla przykładu: jak wiele osób wie, jak wygląda kukułka lub słowik? Ptasie dźwięki są istotną i cenną częścią naszego codziennego życia i współżycia z naturą. Wyobraź sobie, że ćwierkanie wróbla gdzieś w żywopłocie, gruchanie gołębia grzywacza i czysty trel modraszki umilkły. O ile uboższe byłoby bez nich nasze życie!

Dowiedz się, jak rozpoznawać głosy ptaków
Większość ludzi ma trudność w nauce rozpoznawania śpiewu i innych dźwięków różnych gatunków ptaków. Jak więc się tego nauczyć? Oczywiście najlepiej jest uczyć się od najlepszych. Na przykład zapraszając na swoje piesze wycieczki doświadczonego entuzjastę ptasiej muzyki, który pomoże zidentyfikować poszczególne dźwięki. Ale jak wielu ludzi zna kogoś takiego? Nasza strona może Ci bardzo pomóc w tej kwestii. Strona internetowa nie zdenerwuje się, gdy jeszcze raz będziesz chciał zapytać jaki dźwięk wydaje zięba. Należy jednak pamiętać, że dźwięki na stronie internetowej to tylko przykład śpiewu jednego osobnika. W rzeczywistości dźwięki różnią się nieco w zależności od ptaka, więc nie należy się zbytnio przejmować niewielkimi różnicami pomiędzy przykładami dźwiękowymi na stronie internetowej a śpiewem ptaków w ogrodzie lub w lesie.

Dla większości ludzi głosy ptaków są trudniejsze do zapamiętania niż ich wygląd. Potrzeba wiele czasu, aby nauczyć się rozpoznawać ptasie głosy, ale jest to rozrywka interesująca, przyjemna i pożyteczna. Wiele gatunków ptaków ma bardzo charakterystyczne dźwięki, dzięki czemu łatwiej je rozpoznać, podczas gdy inne brzmią dość anonimowo i są trudne do rozróżnienia. Niektóre ptaki mogą używać dźwięków przypominających śpiew innych gatunków. Stanowi to raczej regułę niż wyjątek, że każdego roku trzeba zacząć naukę od początku, kiedy chór ptaków zaczyna swoją pieśń po raz kolejny.

Naukę najlepiej jest rozpocząć wczesną wiosną, zanim przylecą wszystkie ptaki wędrowne, a kiedy drzewa zaczynają kwitnąć. Warto zacząć od poznawania najzwyklejszych głosów ptaków. Jeśli jesteś w stanie rozpoznać głosy sikorki, kowalika, i dzięcioła, obraz dźwiękowy powinien być już nieco jaśniejszy. Kiedy będziesz już umieć rozpoznać niektóre gatunki, możesz skoncentrować się na nowych i nieznanych dźwiękach.

Jeśli chcesz poznać śpiew ptaków, musisz zwrócić uwagę na to, jak jest skonstruowany. Pomoże to w analizie śpiewu w oparciu o strukturę, wysokość, długość, tempo, siłę i barwę dźwięku.

Struktura
W przypadku niektórych gatunków, wszystkie samce śpiewają tę samą melodię. Najłatwiej je wtedy poznać. Przykład: trznadel.
Inne gatunki mają śpiew rytmiczny. Te gatunki ptaków mogą być trudniejsze do określenia, jako że kilka gatunków śpiewa bardzo podobnie. Przykład: bogatka.
Trzecia grupa układa raczej swobodne piosenki, ale śpiewa w określonej formie. Oznacza to na przykład, że długość utworu zawsze będzie taka sama, lub że wszystkie zwrotki mają to samo wprowadzenie. Przykład: pleszka.
Wreszcie istnieją ptasi kompozytorzy, którzy śpiewają swobodnie, ale w takim stopniu, aby ich samice je rozpoznawały. W celu rozpoznania śpiewaków w tej grupie, niezbędna do analizy jest długość, wysokość, tempo i barwa śpiewu. Przykład: zaganiacz.

Wysokość
Wysoki: mysikrólik.
Średni: piecuszek.
Głęboki: kos.

Długość
Długość utworu może być istotnym wskaźnikiem przy określaniu gatunku śpiewającego ptaka. Wiele gatunków ma ustaloną konkretną długość śpiewu:
Krótkie (1-2 sekundy): cierniówka.
Średnie (3-4 sekundy): zięba.
Długie (5-10 sekund): strzyżyk.
Niekończące się (bardzo długie): pierwiosnek.

Tempo
Mimo, że większość ptaków śpiewa w średnim tempie, czasami warto ocenić tempo śpiewu przy rozpoznawaniu ptaków.
Wolne: kos.
Średnie: piecuszek.
Szybkie: gajówka.

Siła
Słabe: mysikrólik.
Średnie: wróbel.
Mocne: słowik.

Barwa
Wiele gatunków posiada bardzo charakterystyczną barwę. Nie jest możliwe opisanie barwy poszczególnych gatunków w kilku słowach, a ich rozróżnienie jest często kwestią doświadczenia i muzycznego talentu. Podajemy jednak trzy przykłady podstawowych różnic:
Nieprzyjemne: dzwoniec.
Normalne: pierwiosnek.
Przyjemne: kapturka.

Ptasie śpiewy bardzo się różnią
Ptasi śpiew to jedno z najlepszych narzędzi przy rozróżnianiu gatunków ptaków. Większość gatunków można rozpoznać nawet wyłącznie na podstawie dźwięków lub śpiewu, a w przypadku wielu gatunków łatwiej ptaka usłyszeć, niż zobaczyć. Jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do gatunków płochliwych lub żyjących w ukryciu. Ogólnie rzecz biorąc dźwięki wydobywane przez ptaki można podzielić na dwie duże grupy: śpiewy i wołania.

Śpiew jest często melodyjny, może być długi lub powtarzający się. Śpiewy wykonywane są zwykle przez samce w celu oznaczenia i obrony terytorium oraz w celu zwabienia jednej lub kilku samic. Czasem śpiew jest zintensyfikowany przez taniec godowy, kiedy to ptak rusza skrzydłami lub śpiewa w locie. Niektóre gatunki mają talent naśladowczy i są w stanie wpleść do swojego repertuaru różnego rodzaju dźwięki z otoczenia lub naśladować inne ptaki.

Wołania to duża grupa dźwięków, które są używane przez cały rok, przez co można je często usłyszeć. Różne dźwięki są stosowane w różnych sytuacjach, natomiast ten sam dźwięk może być użyty w kilku sytuacjach, takich jak nawiązanie kontaktu czy sygnał do ucieczki:

Wołania wabiące przyciągają ptaki tego samego gatunku.

Wołania porozumiewawcze są używane między poszczególnymi osobnikami lub w celu zebrania stada. Granica między wołaniem wabiącym a porozumiewawczym jest jednak płynna.

Sygnały do ucieczki są używane, gdy ptak startuje lub ucieka i mają funkcję podobną do wołania wabiącego i porozumiewawczego.

Sygnały ostrzegawcze wyrażają niepewność i niepokój ze względu na możliwe zagrożenia. Często są delikatne i ciche.

Ostrzeżenia ostrzegają o oczywistym niebezpieczeństwie . Zwykle są głośne.

Wołania proszące są używane przez młode w celu otrzymania pokarmu od rodziców. W przypadku młodych krogulca i sowy uszatej dźwięki można usłyszeć z dużych odległości.

Dźwięk uderzeń skrzydłami pochodzi od bicia skrzydłami w powietrzu. Jest tak charakterystyczny dla niektórych gatunków, że mogą one zostać zidentyfikowane jedynie na jego podstawie. Dobrym przykładem jest łabędź niemy i gągoł.

Stukanie dziobem o suchą gałąź jest używane przez większość dzięciołów zamiast śpiewu.